December 2014: bezoek van Ineke en bezoek aan Harry

Het eerste noemenswaardige feit van december was de komst van mijn jongste zusje Ineke (6-9 december). Het programma dat we samen hebben doorlopen is wel enigszins uniek te noemen. Na aankomst zijn we meteen richting Rome gereisd (zie foto’s), hebben het centrum doorkruist en de hele middag ‘aan cultuur gedaan’ in de Vaticaanse Musea met als hoogtepunt de Sixtijnse kapel , waar het zó druk was dat je over de hoofden kon lopen…
Zondag had ik een verplichting met het Focolarekoor (waar ik inmiddels ook mag dirigeren): een mis in de tot congrescentrum omgebouwde audiëntiehal naast het pauselijke paleis in Castel Gandolfo. Ineke mocht meezingen en had zich (zoals we dat van haar gewend zijn) goed voorbereid. Agnes (naast presidente Emmaus op eerste rij) was onwetend van haar bezoek en zeer verrast haar te zien. Na een wandeling over een deel van de Via Appia Antica, een oude Romeinse weg van 200 voor Christus die van Rome richting Napels loopt, belde Agnes of we bij haar wilden komen eten. We waren erg vereerd met deze uitnodiging, wetend hoe druk haar leven geworden is na haar verkiezing tijdens de algemene assemblee. Ook Pilar was er en na meer dan 25 jaar Nederland kon het niet anders dan dat zij vond dat Sinterklaas nog gevierd moest worden. En dus was er een gedicht en een cadeau voor allemaal.
Op maandag wachtte ons een heel andere realiteit: 8 December is in Italië een feestdag. Met het Focolarekoor zijn we een viering gaan zingen in de grootste high security gevangenis (2500 personen) van Rome in de wijk Rebibbia. Dat ging uiteraard met enige voorbereidingen gepaard. Zo had ik onze gegevens al weken van tevoren moeten doorgeven en de zelfgebakken taarten en cakes voor bij de warme chocomel na de viering hadden we een dag van tevoren al moeten afleveren om te worden gecontroleerd. Voor Ineke was het haar eerste ervaring in zo’n omgeving. Ik heb als tiener verschillende keren in de Bijlmerbajes gezongen en vond de sfeer nu minder bedreigend dan toen. De groepsfoto die ik heb toegevoegd is gemaakt na de viering nog op het terrein van de gevangenis.
Ineke bracht vanuit Nederland o.a. een paar oorbellen mee van de twee paar die we hebben laten maken van de trouwringen van onze ouders. Een mooi aandenken!

Een week later (15 december) begon een heel nieuw avontuur: Een reis van ruim twee weken naar Zuid-Afrika. Een reis met vele gezichten. Close Encounters met een aantal heel verschillende werelden en realiteiten.  De foto’s en video die ik heb toegevoegd geven een beeld van de meer relaxte momenten en vertellen een heel eigen verhaal. Maar dat is slechts een deel. Veel helderder dan foto’s kunnen verbeelden, zijn mij ontmoetingen, verhalen en situaties bijgebleven. Johannesburg (of ‘Joburg’ zoals ze daar zeggen) is een moderne stad (de straten zijn hier beter dan in Rome!) gevuld met muren en hekken waarachter Europeanen en blanke Afrikanen zich verschuilen. Het aantal zwarten dat in de beveiliging ervan werkt is groter dan de hele politiemacht. Al op de eerste dag besefte ik dat apartheid wellicht verleden tijd is, maar dat er nog steeds geen sprake is van integratie: het restaurant waar ik heb geluncht werd gerund door een blanke met zijn dochter, de bediening bestond uitsluitend uit zwarten en er zaten vrijwel alleen blanken te eten. Toen ik op het kerkplein zag hoe een oudere blanke vrouw werd ondersteund door een zwarte dame, kreeg ik wat hoop. Tot ik zag dat de blanke vrouw achter het stuur van de auto kroop en de zwarte dame op de achterbank plaatsnam. Nadat apartheid officieel is afgeschaft hebben de zwarte Zuid-Afrikanen het centrum van Joburg ‘overgenomen’ en zijn alle blanken vertrokken naar nieuwbouwwijken. Ik ben met Harry het centrum doorgereden:  het is een beeld van veel andere grote Afrikaanse steden elders in het continent: straathandel, kleine winkeltjes, chaos. Het grote verschil is dat niemand zich lijkt te bekommeren om de deplorabele toestand van de gebouwen en dat ik in 20 minuten stad doorkruisen slechts 2 blanken heb gezien (behalve onszelf…). Zwarte Zuid-Afrikanen wonen behalve in het centrum in uitgestrekte buitenwijken zoals Soweto (South Western Townships). Na de nachtmis daar op Kerstavond (waar Harry en ik naast vier zusters de enige blanken waren) ontvingen we van de zusters een uitnodiging om op Tweede Kerstdag een kop koffie te komen drinken, waarna één van hen ons de ‘wijk ‘ (1,3 miljoen bewoners…) heeft laten zien. Hoewel katholieken een grote minderheid vormen in Zuid Afrika, heeft het kerkgebouw in Soweto een grote rol gespeeld tijdens de rellen rond de apartheid, omdat het de enige plek was waar (politieke) partijen en andere groepen konden samenkomen. Nog draagt de kerk sporen van geweld, zoals het beschadigde altaar en kogelgaten. De vier onvermoeibare zusters houden zich bezig met de allerarmsten (daar waar varkens zijn weggehaald omdat de situatie te slecht was, zijn inmiddels honderden mensen neergestreken…) en met lager onderwijs. Geen sinecure, omdat er geen goede zwarte onderwijzers te vinden zijn. Jongeren immers hielden zich tijdens de laatste jaren van de apartheid meer bezig met demonstreren dan studeren, zodat het onderwijs in een vicieuze cirkel is geraakt. (Gemengde) middelbare scholen die een status hebben hoog te houden (zelfs bijv. die van Oprah Winfrey), nemen geen zwakke leerlingen aan, waardoor veel zwarten buiten de boot vallen.
Zuid-Afrika heeft een heel jonge bevolking (30% van de 52 miljoen inwoners is jonger dan 15 jaar). De jongeren genieten van de vrijheden die hun ouders niet hebben gekend en ze kennen daarin geen grenzen. Hoe pijnlijk was het voor mij persoonlijk te zien hoe duizenden tieners en jongeren zich verzamelden op een sportveld voor een concert van DJ Nation, zonder uitzondering allemaal voorzien van koeltassen vol drank (en dan bedoel ik geen fris).
Reclameborden langs en boven de wegen zijn groots en schreeuwend en het afval is alom aanwezig, vooral na een paar fikse tropische regenbuien (omdat de met vuilnis volgestopte rivieren, slootjes en afvoerleidingen dan overstromen). Het consumisme heeft langzaam maar zeker de plaats ingenomen van belangrijke Afrikaanse waarden, zoals die van de familieband en de solidariteit.
Hoe gaan Harry en zijn huisgenoten (uit Ierland, Duitsland, Kenia, Kongo en Kameroen) hiermee om? Hoe houden ze zich staande? Het is met zeer grote omzichtigheid, zonder oordelen, beseffend dat het kolonialisme en onze eigen Westerse consumptiementaliteit hier de veroorzakers zijn. Ze durven me zelfs te zeggen dat het blijkbaar eerst nog erger moet worden, voordat men zal inzien dat men zo op de verkeerde weg is.
Ondanks dit pessimistische getinte verhaal (dat uiteraard geschreven is met mijn beperkte Westerse ogen…) heeft Zuid-Afrika een stukje van mijn hart gestolen:  juist vanwege de bijna evenredige aanwezigheid van twee culturen neemt Zuid-Afrika binnen het continent een unieke plaats in, wat het maakt tot een mogelijk platform voor nieuwe inzichten die voor alle volkeren nuttig en nodig zijn.